Het nut van zelfreflectie

In de drukke onderwijswereld is het makkelijk om jezelf te verliezen in alleen het lesgeven, waardoor er geen ruimte is voor zelfreflectie. Terwijl dit wél erg belangrijk en waardevol is. Zelfreflectie geeft je de tijd om na te denken over je manier van lesgeven; wat doe je in het lokaal, waarom doe je dat en waarom werkt het? Dit maakt het mogelijk om veranderingen te identificeren en verbeteringen te maken.

Waarom zelfreflectie?

Lesgeven is een belangrijk beroep. Het zijn de docenten die toekomstige doctoren, wetenschappers en professionals opleiden. Zelfreflectie kan helpen bij het herkennen van de voortgang die je hebt gemaakt in een les, terwijl je tegelijkertijd na kan denken over verbeteringen die je door kan voeren.

"Follow effective action with quiet reflection, from the quiet reflection will come even more effective action"
- Peter F. Drucker

Van ervaren naar begrijpen

We leren van onze ervaringen en fouten. Maar als we aan onszelf twijfelen wat deze ervaringen daadwerkelijk betekenen, en er niet goed over nadenken, laten studies zien dat we onszelf niet aanpassen. Zelfreflectie maakt het mogelijk dat je de stap zet van ervaren, naar begrijpen.

De voordelen van zelfreflectie

• Moedigt een niveau van bewustwording aan over je handelingen
• Laat je inzien waar je kan verbeteren en waar je al goed in bent
• Laat je herkennen wat wel en niet werkt met leerlingen
• Laat je zien hoe jouw leerlingen reageren op je manier van lesgeven.

Onbewust zijn we allemaal bezig met zelfreflectie. Als we nadenken over onze acties en handelingen, is wat we zien geen echte zelfreflectie van de realiteit zoals hij is, maar een verkeerd beeld. Sommige mensen die aan zelfreflectie doen denken 'Ik ben best wel perfect', terwijl anderen denken 'ik ben waardeloos'. Waarschijnlijk zijn beide van deze gedachtes niet echt waar, maar er kan een kern van waarheid in zitten.

Wat is een goed moment voor zelfreflectie?

Het is lastig om zelfreflectie toe te passen tijdens het lesgeven zelf, omdat er altijd wel honderd dingen tegelijkertijd plaatsvinden in het lokaal die je onmiddellijke aandacht vereisen. Daarom is het ook verstandig om na de les te werken aan zelfreflectie. Laten we stilstaan bij de vier verschillende denkwijzen:

1. Technisch – Technisch denken maakt gebruikt van onze kennis die vergaard is van een externe bron waarvan al bewezen is dat deze effectief is. Bijvoorbeeld een docent die het beleid van de huidige schoolcultuur overneemt.
2. Situationeel – Situationeel denken focust zich op de informatie die vast zit in een specifieke context en moment. Een voorbeeld hiervan kan zijn dat een docent reageert op het gedrag dat een leerling op dat moment vertoont. Situationeel denken is snel en reactief. Men neemt onmiddellijk actie.
3. Opzettelijk – Opzettelijk denken komt voor wanneer de docent meer informatie zoekt dan wat de huidige situatie verstrekt. Bijvoorbeeld door terug te kijken op een les nadat deze klaar is, leerlingen om een mening vragen of lessen bespreken met een collega.
   Docenten die beter willen begrijpen waarom de les ging zoals hij gegaan is zullen deze vorm van denken gebruiken.
4. Dialectisch – Net zoals opzettelijk denken is het doel van dialectisch denken om de situatie beter te begrijpen. Maar bij dialectisch denken is het doel hiervan om met oplossingen en verbeteringen te komen.

Technisch en situationeel denken zijn beide reactief, terwijl opzettelijk en dialectisch denken reflectief zijn. Deze kunnen alleen plaatsvinden nadat de les is beëindigt, wanneer je onbevooroordeeld denkt en wilt nadenken waarom een les gegaan is zoals hij ging.  Ze stellen je in staat om goed na te denken hoe je aanpassingen en verbeteringen toe kan passen.

Kijken door de ogen van een ander 

Zelfreflectie wordt een krachtige manier om je handelingen te verbeteren als je objectief reflecteert. Om dit te kunnen doen moeten we onszelf zien zoals we naar anderen kijken. De enige manier om dit te doen is om videobeelden te gebruiken. Veel mensen schamen zich als ze naar zichzelf kijken op een video. Zodra dit gevoel echter verdwenen is, is videoreflectie de beste manier om je zwakke en sterke punten te herkennen. Om te identificeren wat er verbeterd kan worden, om haalbare doelen te stellen, om verbeteringen op te sporen en om opnieuw te kijken naar hoe leerlingen op je reageren.

Hoe doe ik aan zelfreflectie?

Stel jezelf uitdagende vragen; hoe effectief presteer ik? Wat zijn mijn sterke punten en welke punten mogen beter? Hoe verbeter ik deze punten? Welke verbeteringen heb ik in deze les behaald en wat doe ik nu? Hoe weet ik dat ik verbeteringen heb behaald?

Voor meer advies en waar je op moet letten als je jezelf ziet lesgeven, klik hier.

Videoreflectie

Zoals eerder vermeld zijn videobeelden een geweldige manier om te helpen bij zelfreflectie. Omdat je alleen aan zelfreflectie kan doen op het moment dat je de lesomgeving hebt verlaten, is het makkelijk om te vergeten hoe alles ook al weer ging op een bepaald moment. Een video kan je helpen om een objectief beeld te vormen. Het helpt om dingen op te merken die je je wellicht anders herinnert. Videobeelden kunnen ook bronnen zijn die je opnieuw kan bekijken om meer inzicht te krijgen in de les. Wil je meer weten over het toepassen van videoreflectie en feedback? IRIS Connect is een tool om videoreflectie op een professionele manier toe te passen. 

Natuurlijk proces van evalueren

Het ontwikkelen van een gewoonte om te zelf reflecteren zal leiden tot een natuurlijk proces van evalueren; je raakt gewend om jezelf deze vragen te stellen omdat zelfreflectie een cyclisch proces is. Zodra je deze veranderingen toepast in je les zal de evaluerende en reflecterende cyclus opnieuw beginnen.

Zelfreflectie is niet alleen focussen op het negatieve, het zorgt er ook voor dat je nadenkt over wat je goed doet. Het geeft je een gestructureerde methode om goed na te denken over wat positief is aan je manier van lesgeven.

Aan de slag met videoreflectie

Ben je overtuigd van het nut van zelfreflectie en wil je ermee aan de slag? IRIS Connect helpt je hierbij. Het reflecteren op de eigen lespraktijk gebeurt middels video in een veilige omgeving, waarbij de leerkracht altijd eigenaar is van het eigen materiaal. Zo kun je op een veilige én vertrouwde manier videoreflectie toepassen in het onderwijs.